Giris

Tip disi alternatif uygulamalar genellikle dogu tibbinda sik olarak kullanilmaktadir. Alternatif tedavi yöntemleri bazen tibbi tedavilere destek olmasi için, bazen ilaç tedavisine cevap alinamadiginda bazen de sadece tek basina uygulanmaktadir. Alternatif uygulamalar az veya çok neredeyse tüm toplumlarda vardir. Ülkemizde de sikligi degismekle birlikte tüm bölgelerde uygulandigi görülmektedir. Amerika ve Avrupa ülkelerinden yapilan yayinlarda tip disi alternatif tedavi kullanimlari eriskinlerde %25-50, çocuklarda ise %1,8-70 oranlarinda bildirilmektedir (1,2). Çocuklarda akut solunum yolu enfeksiyonlarinin oldukça sik görüldügü bilinmektedir. Genel çocuk polikliniklerine basvuran hastalarin yaklasik %30-40’ini solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocuklar olusturmaktadir. Basvurularin çogu da üst solunum yolu enfeksiyonlaridir (ÜSYE). Otit, sinüzit, rinit, farenjit, tonsilit ve epiglottit eriskinlerde oldugu gibi çocuklarda da en sik görülen ÜSYE tablolaridir. Pnömoni, bronsit ve akut bronsiolit de en sik görülen alt solunum yolu enfeksiyonlarini olusturmaktadir. Gelismekte olan ülkelerin çogunda oldugu gibi ülkemizde de 0-4 yas arasi çocuklarin en sik ölüm nedeni solunum yolu enfeksiyonlaridir (3,4). Birçok akut ve kronik hastalikta alternatif tedavi yöntemleri uygulanmaktadir. Sik görülen solunum yolu enfeksiyonlarinda tip disi alternatif uygulamalarin kullanildigi birçok çalismada gösterilmistir (5,6). Bu çalismada, solunum yolu enfeksiyonu sikâyetleri ile hastanemize basvuran çocuklarin ailelerinin çocuklarinda kullandigi alternatif yöntemler, bu yöntemlerin sikligi ve ailelerin bu konudaki bilgi ve tutumlari arastirilmistir.

Gereç ve Yöntem

Ekim 2011–Subat 2012 tarihleri arasinda Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Arastirma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sagligi ve Hastaliklari Genel Poliklinigine; ates, öksürük, bogaz agrisi, hirilti gibi sikâyetlerle basvurup üst veya alt solunum yolu enfeksiyonu tanisi alan çocuklarin anneleri çalisma gurubunu olusturdu. Hazirlanan, kisisel bilgiler ve alternatif tip uygulamalari ile ilgili sorulardan olusan anket formlari arastirmaya katilmayi kabul eden ailelerle arastirmacilar tarafindan yüz yüze görüsülerek dolduruldu. Onam vermeyen aileler ve çocuklari çalismaya dâhil edilmedi. Ailelerin hangi durumlarda ve hangi siklikta tip disi uygulamalari kullandiklari, kimlerden bilgi aldiklari ve baskalarina bu uygulamalarla ilgili yansittiklari veriler arastirmacilar tarafindan doldurulan anket formlarindan SPSS 20 istatistik programina yüklenerek istatistiksel analizler (frekans, % oran ve ki kare) yapildi. p<0,05 anlamli olarak kabul edildi.

Bulgular

Çalismaya 214 solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocuk ve anneleri alindi. Çocuklarin 115’i erkek (7) ve 99’u (3) kizdi. Çocuklarin ortalama yasi 7,1±3,6 (1-16) idi. Çalismaya dâhil edilen annelerin %1,4‘ü okuryazar degilken, %28,0‘i üniversite mezunu idi (Tablo 1). Ayrica annelerin %62,6‘si ev hanimi, %2,8‘i saglik çalisani ve %34,6‘si da diger meslek gruplarindandi. Annelerin ortalama yasi 34,2±6,2 (22-58) idi. Ebeveynlere çocuklarinda üst solum yolu enfeksiyonu tedavisinde ilaç disi uygulamalardan faydalanip faydalanmadiklarini sordugumuzda, %6,3’ü asla uygulamadigini belirtirken, %39’u bazen, %33,7’si çogunlukla, %20’si nadiren, %1’i de her zaman bu uygulamalara basvurduklarini belirtti. Ailelere ilaç disi uygulamalari ne zaman yaptigi soruldugunda, %62,7’si ilaç tedavisinden önce, %28,7’si ilaçlarla birlikte uyguladiklarini bildirirken, ilaçlara cevap alinamadiginda uygulayanlarin orani %6,7’si idi. Bu yöntemleri hiç uygulamadiklarini belirtenlerin orani ise %1,9 olarak bulundu. Atesi düsürmek için ve öksürügü azaltmak veya kesmek için yapilan uygulamalar Tablo 2 ve Tablo 3’te özetlenmistir. Atesi düsürmek için dogru uygulama olarak kabul edilen ilik dus uygulamasinin orani %48,1 iken bunun disindaki yanlis uygulamalar %51,9 olarak bulundu. Yapilan uygulamalar ile ilgili ailelerin bilgi kaynaklarinin, akrabalar (4), aile bireyleri (%34), doktor (%11), televizyon-radyo (6), hemsire vb. saglik çalisani (9), arkadaslar (9), internet (4) ve eczaneler (5) oldugu saptandi. Ailelere “uygulamalardan fayda gördünüz mü?” diye soruldugunda, hiç fayda görmedim diyenler %5,6, biraz diyenler %14,4, orta seviyede fayda gördügünü söyleyenler %26,8, iyi faydalandigini belirtenler %49,3, çok fayda gördügünü söyleyenler ise %3,8 olarak bulundu. “Uygulamalarin zarari olabilir mi?” diye soruldugunda, hiç zarari olmadigini söyleyen %70,4, biraz zararli olabilecegini söyleyen %19,9, orta seviyede zararlidir diyen %5,8, çok zararlidir diyenler de %3,9’du. Ayni yöntemleri %92,8’i kendisine ve esine de uyguladigini belirtirken, %7,2’si ne kendisine ne de esine uygulamisti. “Uygulamalari tekrar yapar misiniz?” diye soruldugunda, evet diyenler %89,9, hayir diyenler ise %10,1 olarak bulundu. Ebeveynlerin %87,5’i bu uygulamalari baskalarina da tavsiye ettiklerini belirtirken, %12,5’i tavsiye etmeyeceklerini belirtti. Bu ve benzeri uygulamalarla ilgili olarak bilgi edinilmek istenen kaynaklar Tablo 4’te verilmistir. Egitim durumu ile ilaç disi uygulama sikligi arasindaki iliski istatistiksel anlamli (1) bulunmus olup, egitim seviyesi arttikça ilaç disi uygulamalardan uzaklasildigi görülmektedir. Ilaç disi uygulamayi yapma zamani ve egitim durumu arasinda iliskiye bakildiginda da istatistiksel olarak anlamli fark vardi (1). Çalismamizda meslek grubu ile ilaç disi uygulama sikligi arasinda istatistiksel anlamli fark bulunmadi. (23). Ilaç disi uygulama ile ilgili bilgi kaynagi okur-yazar olmayan ve ilkokul mezunlari için daha çok aile yakinlari iken, egitim durumu arttikça bu kaynagin doktor, saglik çalisani ve internet seklinde degistigi görüldü (1). Ilaç disi uygulamanin zararlari olabilecegi ile ilgili görüs ve egitim düzeyi arasinda anlamli iliski bulunmadi (17). Ayrica bilgi alinmak istenen kaynak ile egitim durumu arasinda istatistiksel anlamli fark (17) yoktu ve en sik bilgi alinmak istenen kaynak doktorlardi.

Tartisma

Yapilan çalismalarda alternatif tedavi uygulamalarinin son yillarda tüm dünyada artis gösterdigi bilinmektedir (7,8). Tabii ki bu artisin ülkemizde de olmasi kaçinilmazdir (9). Yapilan çalismalarda Türkiye genelinde alternatif tedavi yöntemlerini kullanim orani %36-70 olarak saptanmistir (10,11). Ülkemizde yapilmis alternatif tip uygulamalarina bakildiginda çesitli farkliliklar vardir. En belirgin farkliliklar olarak kullanilan yöntemler, çalisma gruplari arasi farklar ve çalisma yapilan bölgeler belirtilebilir. Gözüm ve arkadaslarinin Dogu Anadolu Bölgesi’nde yaptigi çalismada (12) ilaç disi alternatif tedavi kullaniminin egitim düzeyi düsük olanlarda ve özellikle kadinlarda daha yüksek oldugu gösterilmistir. Ceylan ve arkadaslarinin, Iç Anadolu Bölgesi’nde yaptigi çalismada da egitim düzeyi açisindan benzer sonuçlar bulunmustur (13). Yavuz ve arkadaslarinin (14) Ege Bölgesinde yaptigi çalismada ise alternatif tedavilerin yüksek egitimli ve iyi ekonomik düzeyi olan kadinlar tarafindan daha fazla kullanildigi bulunmustur. Bülbül ve arkadaslarinin (15) yine Iç Anadolu Bölgesinde yaptigi çalismada ise çalismayan ve lise mezunu anne ve babalar arasinda alternatif tedavi kullaniminin sik oldugu gösterilmistir. Bu çalismada da, Dogu ve Iç Anadolu Bölgelerindeki çalismalara benzer sekilde egitim düzeyi düsük kisilerde daha fazla alternatif tedavilere egilim oldugu görüldü. Bozkaya ve arkadaslarinin (16) çalismasinda alternatif tedavilerin kisilerin kazanci ne kadar olursa olsun kolay erisilebilirlik açisindan seçilmekte oldugu ve siklikla tek basina degil, tibbi tedavi yöntemlerine yardimci olarak kullanildigi gösterilmistir. Bu çalismada ise ailelerin alternatif tedavi uygulamalarini ilaç tedavisi ile birlikte degil de %62,7 gibi siklikla ilaç tedavisinden önce yaptiklarini görüldü. Araz ve arkadaslarinin çalismasinda (17) alternatif tedavi yöntemlerinde bilgi kaynaklari olarak %76,6 ile TV-radyo bulunmustur. Bozkaya ve arkadaslarinin çalismasinda ise kisiler alternatif tedavi yöntemlerini %68,9 gibi bir siklikla aile büyüklerinden ögrendigini söylemislerdir (16). Bu çalismada da benzer sekilde bilgileri edinme kaynagi olarak %69,4 gibi bir siklikla aile bireyleri ve akrabalarin oldugu bulunmustur. Bozkaya ve ark. çalismalarinda bilgi kaynagi olarak basin-yayindan yararlananlarin %63’ünün kullandigi yöntemi baskalarina da tavsiye ettigini bulmuslardir. Ayrica bu verileri de saglik konusunda basin-yayin kuruluslarinin çok etkili oldugunun kaniti olarak sunmuslardir (16). Sunulan çalismada ise ailelerin yaptiklari uygulamalari baskalarina da tavsiye etme orani oldukça yüksek (5) bulundu. Bu da alternatif tedavi uygulamalari konusunda insanlarin dogru bilgilendirilmeye ihtiyaci oldugunu düsündürmektedir. Yurt içi ve yurt disinda yapilmis çalismalarda kronik hastaligi olan kisilerin alternatif tedavi kullanma sikliginin normal popülâsyondan daha yüksek oldugu bulunmustur. Ayni yayinlarda kullanicilar alternatif tedavilerin rutin tip uygulamalarindan daha basarili olabilecegini düsündüklerini bildirilmislerdir (18-20). Bu çalisma kronik hastaligi olanlarda yapilmamasina ragmen hasta grubumuzun da alternatif yöntemleri ilaç öncesi ve ilaçlarla birlikte %91,4 gibi siklikta kullanmasi, alternatif tedavilere ilaçlardan daha çok güvenildigini düsündürmektedir. Çocukluk çagi alternatif tedavi uygulamalari ile ilgili yapilan çalismalarin çogunun kronik hastaligi olan çocuklarda yapilmis oldugu görülmektedir (11). Bu çalisma ise akut hastaligi olan çocuklarda yapilmis olup, sonuçlari bu yönüyle de anlamlidir. Bu çalismada da görüldügü gibi çocukluk çagi alternatif tedavi uygulamalari genellikle çocuklarin ailelerine baglidir. Ebeveynlerin çogu kendilerine uyguladiklari tedavileri çocuklarina da uygulamaktadirlar. Çalismamizda da katilimcilarin %87,5’i kendi uygulamalarini çocuklarina da uyguladiklarini ve hatta baska ailelere de tavsiye ettiklerini belirtmislerdir. Özet olarak bu çalismada ailelerin %82,1 gibi yüksek bir oranda doktorlarindan bilgi edinmek istedikleri görülmüstür. Elde edilen bu bulgu dogrultusunda çocuk sagligi ve hastaliklari hekimleri ve hemsirelerinin bu yöntemler hakkinda bilgi edinip ailelere dogru yaklasimlar hakkinda yardimci olmalari gerektigi sonucuna varilmistir.