Giris

Korozif maddelerin yanlislikla içilmesi, çocukluk çaginda sik olarak karsimiza çikan ve bazen ciddi komplikasyonlarla seyreden bir durumdur. Amerika Birlesik Devletleri’nde her yil yüz binden fazla çocukta korozif madde alimi görülmektedir (1). Türkiye’de yapilan çalismalarda çocuk zehirlenmelerinin %3,3-28,1’inin korozif madde alimina bagli oldugu saptanmistir (2-6). Amerikan Zehir Kontrol Merkezi Birligi 2008 raporuna göre; 5 yas altindaki çocuklarda ev temizlik maddelerini içenlerin oranini %9,7 (124.934 kisi) olarak bildirmektedir (7). Türkiye’de ise kayitlarin saglikli olmamasi nedeniyle siklik tam olarak bilinmemektedir (8). Ancak yapilan bazi arastirmalarda ev temizlik ürünlerinin çocuk zehirlenme etkenleri arasinda ilk siralarda yer aldigi (9) ve yas grubu bakimindan çocuklarin 6 yas altinda, siklikla 3 yas alti ve erkek çocuklar oldugu belirtilmektedir (10,11). Çocuklarda korozif madde alimlari genellikle kaza ile alim sonucu gerçeklesmekte, çocuklarin maruz kaldigi ev kazalari arasinda da tibbi, ekonomik ve sosyal yönlerden önem tasimaktadir (10,11,12). Akut zehirlenme nedenleri cografi bölge, mevsim ve sosyokültürel düzeye baglidir. Zehirlenmelere ait epidemiyolojik ve klinik özelliklerin belirlenmesi ile koruyucu önlemlerin saglanmasi mümkün olabilir. Akdeniz Üniversitesi Hastanesi, yaklasik 2.043.482 nüfusa hitap eden bir ilde 3. basamak bir tedavi merkezidir (13). Antalya ili ve çevresinde meydana gelen korozif madde içimi vakalari Akdeniz Üniversitesi Hastanesi’ne sevk edilmektedir. Çalismanin amaci, Antalya’daki bir egitim ve arastirma hastanesine korozif madde içilmesi nedeniyle getirilen çocuklarin ve ailelerin özelliklerini, ailelerin korozif maddeleri satin alma ve saklama seklini, çocuklarin içtikleri korozif maddeleri, ailelerin korozif madde alimi sonrasi yaptigi ilk uygulamalari ve özofagusta meydana gelen yanik durumunu belirlemektir.

Gereç ve Yöntemler

Ocak 2005 – Aralik 2010 tarihleri arasinda Akdeniz Üniversitesi Hastanesi’nde korozif madde içimi nedeni ile yatirilarak tedavi edilen 139 çocugun dosyalari retrospektif olarak incelendi. Ayrica çalismadaki bazi veriler (ebeveynlerin egitimi, meslegi, aile yapisi, gelir durumu, çalisma durumu, kardes sayisi ve yasi, sosyoekonomik durum, içilen korozif maddenin satin alinma ve saklanma sekli, içildigi mevsim, içilen yer) telefonla ulasilabilen aileler ile görüsülerek toplandi. Çalismadaki toplam 139 korozif madde alimi olgusunun 106’sinin aileleri ile telefon görüsmesi yapilabildi. Veriler toplanmadan önce Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Bashekimligi’nden ve Çocuk Cerrahisi Anabilim Dali Baskanligi’ndan gerekli yasal izinler alindi. Verilerin analizi SPSS 20.0 programinda analiz edildi. Verilerin degerlendirilmesinde tanimlayici istatistiksel metotlar (frekans, yüzdelik, ortalama, standart sapma) kullanildi.

Bulgular

Çalismanin kapsadigi 5 yillik (2005-2009) dönemde, Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Çocuk Cerrahisi Servisine korozif madde içimi nedeniyle basvuran 139 hastanin verileri degerlendirildi. Çocuklarin yas ortalamalari 3,35±1,93 (dagilim, 1-8 yas) olarak bulundu. Çocuklarin 78’i (1) erkek, 61’i (9) kiz olarak belirlendi. Annelerin %51,8’inin ilkokul mezunu ve %57,6’sinin çalismadigi saptandi. Ailelerin %38,1’inin gelir durumunun giderlerine esit oldugu belirlendi. Çocuklarin %61,9’unun çekirdek aile yapisina sahip oldugu ve ailenin ikinci çocugu (3) oldugu saptandi. Ailelerin %51,1’inin il merkezinde yasadigi belirlendi (Tablo 1). Korozif madde aliminin en fazla yaz aylarinda (8) (Sekil 1) ve Temmuz ayinda (8) oldugu görüldü (Tablo 2). Çocuklarin içtikleri korozif madde çesitleri arasinda ilk sirayi yag çözücü (%36,0), ikinci sirayi ise porçöz (5) ürünlerinin aldigi belirlendi. Çocuklarin %61,9’unun korozif maddeyi evlerinde içtigi saptandi. Annelerin %62,6’sinin içilen korozif maddeyi kapali bir sekilde satin aldigi belirlendi. Ayrica annelerin %46,8’inin satin aldiklari maddeyi evde baska bir kapta (pet sise, bardak, kavanoz, poset) sakladiklari saptandi. Çocuklarin %72,7’sinin korozif madde alimindan sonraki ilk 30 dakika içinde saglik kurulusuna getirildigi belirlendi. Ailelerin %23,0’inin korozif madde içen çocuklarina hiçbir uygulama yapmadan saglik kurulusuna getirdikleri, %21,6’sinin çocugun agzini su ile çalkaladigi belirlendi (Tablo 3). Korozif madde içen çocuklarin fiziki bulgularina bakildiginda, %38,8’inde agiz içinde ve çevresinde kizariklik, % 33,1’inde ise orofarenkste hiperemi oldugu saptandi (Tablo 4). Korozif madde içen çocuklarin endoskopi bulgulari incelendiginde, %18’inde 1. derece, %15,8’inde 2. derece ve %18’inde 3. derece yanik oldugu görülmüstür (Sekil 2). Korozif madde içen çocuklarin yillara göre dagilimina bakildiginda, 2009 yilinda sayida önemli bir artis oldugu (n=43) belirlendi (Sekil 3).

Tartisma

Amerika Birlesik Devletleri’nde alti yas altindaki çocuklarda zehirlenmeye neden olan maddelerin basinda kozmetik ve kisisel bakim ürünleri (4), ikinci sirada ise korozif maddeler (7) gelmektedir (14). Ülkemizde zehirlenme etkenleri içinde genel olarak ilk sirada ilaçlar yer almasina karsin, 2000’li yillardan itibaren yapilan bazi çalismalarda korozif maddelerin birinci sirada (15,16), bazilarinda ise ikinci sirada oldugu görülmektedir (17,18). Çalismamizda, hastaneye korozif madde alimi nedeniyle getirilen çocuklarin cinsiyetlerinin yarisindan fazlasinin erkek ve yas ortalamalarinin 3,35±1,93 oldugu belirlendi. Çalismada korozif madde içiminin çogunlukla erkek çocuklarda görülmesi literatürle benzerlik göstermektedir (19-21). Özellikle erkek çocuklarda madde içiminin daha çok görülmesinin nedeni bu cinsteki çocuklarin daha hareketli olmalaridir. Literatürde korozif madde içiminin de yer aldigi zehirlenmelerin genellikle 6 yas altinda oldugu görülmektedir (4,5,5,6,7,8,9,10,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19). Bizim arastirma sonucumuz bahsedilen arastirma sonuçlari ile benzerlik göstermektedir. Çalismada korozif madde içen çocuklarin ebeveynlerinin egitim düzeylerinin oldukça düsük oldugu ve annelerinin büyük çogunlugunun bir is sahibi olmadigi görülmüstür. Yapilan çalismalarda da korozif madde içen çocuklarin ebeveynlerinin egitim düzeylerinin oldukça düsük oldugu saptanmistir (10,11,11,12,13,14,15,16,17,18,19). Bizim çalisma sonucumuz bahsedilen arastirma sonuçlari ile benzerlik göstermektedir. Doruk ve ark., Kayaalp ve ark., Karaman ve ark. çalismalarinda anne egitimi ile özofagus yanigi olusumu arasinda anlamli bir iliski oldugunu bulmuslardir (10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29). Bizim çalisma sonucumuz Doruk ve ark., Kayaalp ve ark., Karaman ve ark. çalisma sonuçlari ile benzerlik göstermemektedir. Bizim çalismamizda ise, özofagus yanigi egitim düzeyi hem yüksek hem de düsük olan annelerin çocuklarinda görülmüstür. Çalismayan anneler evlerinde çocuklarina daha fazla zaman ayirabilirler. Oysaki çalismamizda çalismayan annelerin çocuklarinda da özofagus yaniginin oldugu görülmüstür. Bununla birlikte, arastirmamizdaki ailelerin yapisina bakildiginda çogunlugunun çekirdek aile yapisinda oldugu saptanmistir. Bu sonuçlara göre, çalismayan, egitimli, az sayida çocugu olan annelerin çocuklari ile ev ortaminda yeteri kadar ilgilenmediklerini düsünebiliriz. Çam ve arkadaslari çalismalarinda, temizlik maddeleriyle olan zehirlenmelerin en sik yaz ve kis mevsimlerinde görüldügünü belirtmislerdir (4). Eskisehir Osmangazi Üniversitesi’nde yapilan bir çalismada, korozif madde alimlarinin %37’sinin yaz mevsiminde meydana geldigi saptanmistir (5). Biçer ve ark. çalismalarinda, korozif madde alimlarinin çogunlukla Agustos ayinda ve yaz mevsiminde oldugunu bildirmislerdir (30). Bizim çalismamizda ise, Temmuz ayinda ve yaz mevsiminde oldugu saptanmistir. Çalisma sonucumuz diger çalisma sonuçlari ile benzerlik göstermektedir. Korozif madde aliminin yaz mevsiminde ve Temmuz ayinda görülmesinin nedeni, annelerin kis mevsimine girmeden önce evlerinde büyük bir temizlik yapmalari olabilir. Arastirmamizda annelerin %46,8’inin temizlik malzemelerini baska bir kapta (4,5,6,7,8,5,6,7,8) sakladiklari saptanmistir. Anneler evlerinde yaptiklari temizlik sirasinda kullandiklari temizlik malzemelerini ortada birakmis olabilirler. Ayrica bu mevsimlerde asiri sicaklardan dolayi, günlük su alim miktari artmaktadir. Çocuklar daha fazla susadiklari için ortalikta bulunan, su gibi görünen her türlü siviyi (temizlik malzemesini) içmis olabilirler. Çalismamizda, hastaneye korozif madde alimi nedeniyle getirilen çocuklarin en sik içtigi korozif maddenin yag çözücü oldugu saptanmistir. Bizim çalisma sonucumuz Ekinci ve ark., Kayalp ve ark., Biçer ve arkadaslarinin çalisma sonuçlari benzerlik göstermektedir (10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31). Çalismamizda, yag çözücülerinin en sik alinan korozif madde olarak karsimiza çikmasinin nedeni, Türkiye’de yag çözücülerin üretiminin ve ev temizliginde kullanimlarinin yayginlasmasi olabilir. Çalismamizda, çocuklarin yarisindan fazlasinin korozif maddeyi evlerinde içtikleri belirlendi. Küçük ve Balci, Kayaalp ve ark., Conk ve ark., Riffat ve Cheng çalisma sonuçlari bizim sonucumuzla benzerlik göstermektedir. Özellikle küçük çocuklarin yasam alanlarinin çogunlukla ev ortaminda olmasi, bu tür zehirlenmelerin evde sik görülmesine neden olmaktadir. Ülkemizde, çocuklarin çogunlugu krese gitmemektedir. Ev ortaminda ayni zamanda çocuklar için oyun alanidir. Çocuklar evde bulduklari her seyi oyunlarinda kullanabilirler. Bu durum korozif madde alimi riskini artirabilir. Çalismamizda temizlik maddelerinin satin alma sekli incelendiginde; annelerin %62,6’sinin maddeyi kapali yani orijinal kabinda aldigi, fakat annelerin kapali aldiklari maddeleri baska bir kapta (pet sise, bardak, kavanoz, poset) sakladiklari saptanmistir. Küçük ve Balci çalismalarinda benzer sonucu bulmuslardir (28). Conk ve ark., Kayaalp ve ark. annelerin temizlik maddelerini açik olarak satin aldiklarini saptamislardir (10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22). Çalismamizda temizlik maddelerinin açik alinma orani diger arastirmalarin sonuçlarina göre daha düsük bulunmustur. Çalismamizda ailelerin ekonomik durumunun çogunlugunun gelirlerinin giderlerine esit olmasindan ve ailelerin biraz daha bu konuda bilinçlenmis olmasi, temizlik maddelerinin kapali sekilde alimini artirmis olabilir. Çalismamizda, ailenin korozif madde içtikten sonra çocuklara yaptigi ilk uygulamalarin çocuga hiçbir sey yapmadan saglik kurulusuna götürme ve çocugun agzini su ile çalkalama oldugu belirlendi. Küçük ve Balci ailelerin çogunlugunun çocuklarina ilk uygulama olarak su, süt ve yogurt verdiklerini, Buke ve ark. çocugu kusturdugunu ya da onlara limon suyu, yogurt, ayran, zeytinyagi, vb. yiyecekleri verdiklerini, Tosyali ve ark., ailelerin çocugu kusturdugunu bildirmislerdir (27,28,28,29,30,31,32). Conk ve ark., ailelerin büyük bölümünün çocuga hiçbir sey yapmadan hastaneye getirdigini saptamislardir (22). Çalisma sonucumuz Küçük ve Balci, Buke ve ark., Tosyali ve ark. çalisma sonuçlari ile benzerlik göstermezken, Conk ve ark. çalisma sonuçlari ile benzerlik göstermektedir (27,28,28,29,30,31,32). Korozif madde içen çocuklara soguk su, süt veya ayran içirilmesinin bu maddeleri özofagus mukozasindan uzaklastiracagi ve daha dayanikli olan midede seyreltik sivi durumuna getirecegi için, sinirli da olsa bazi kaynaklarda verilebilecegi belirtilmektedir (33-35). Bununla birlikte, korozif madde içiminden sonra baska bir yiyecek/içecegin verilmesi total gastrik volümü arttirip kusmayi uyarabileceginden, agizdan hiçbir sey verilmemesinin daha uygun oldugu bildirilmektedir. Çünkü maddeyi yutarken zedelenen özofagus ve larinks, kusma ile yeniden zarara ugrayacaktir. Bu yüzden çocuklarin hiçbir sey yapmadan en kisa süre içinde hastaneye getirilmelerinin daha uygun oldugu belirtilmektedir (36). Çalismamizdaki ailelerin çogunlugunun korozif madde alimindan hemen sonra çocuklarini saglik kurulusuna götürmelerinin dogru bir davranis oldugu görülmektedir. Çalismamizda korozif madde içen çocuklarin fiziki inceleme bulgularina bakildiginda çogunlugunun agiz içi ve çevresinde kizariklik oldugu görülmüstür. Akbay ve Uçar, Öner ve ark., Biçer ve arkadaslarinin çalismalarinda, çocuklarda agiz mukozasinda hiperemi ve ödemin en sik görülen fiziksel bulgu oldugunu bildirmislerdir (5,6,6,7,8,9,10,11,12). Bizim sonuçlarimiz bahsedilen çalisma sonuçlari ile benzerlik göstermektedir. Çalismaya alinan olgularin özofagoskopi sonuçlari incelendiginde yarisindan fazlasinda (%18 1.derece, %15,8 ikinci derece, %18 üçüncü derece) yanik oldugu görülmüstür (Sekil 2). Literatürde incelenen arastirmalarin sonuçlari, yanik dereceleri arasinda önemli farkliliklar oldugunu göstermektedir (36-38). Ekinci ve ark. çalismasinda, özofagus darligi gelisen hastalarda, en sik içilen maddenin yag çözücü oldugu ortaya konmustur (31). Cankorkmaz ve ark., Doruk ve ark. çalismalarinda özofagusta en çok yanik olusturan korozif maddenin yag çözücü oldugunu bildirmislerdir (19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33). Bu sonuç, yag çözücülerin içerdikleri sodyum hidroksitin yüksek korozif etkisinden kaynaklanmaktadir. Yag çözücülerin ev temizliginde kullanimlari yanlislikla içilmelerini yayginlastirmistir. Özofagus yanik derecelerinin bu kadar farkli olmasinin nedeni, içilen madde ve alinan miktar ile iliskili oldugu gibi, ayni zamanda imalat asamalarinda belli bir standardin olmamasi da olabilir. Çalismamizda yag çözücülerin içilme oraninin yüksek bulunmasina ragmen, içilen korozif etkenler ile özofagus yanik olusumu arasinda anlamli bir fark olmadigi bulunmustur (5). Çalismamizda korozif madde içen hastalarin yillara göre dagiliminda artis oldugu saptanmistir. Korozif madde içimindeki bu artisin nedeni; her evde korozif madde içeren ürünlerin bulunmasi, kapali olarak büyük kaplarda aldiklari temizlik ürünlerini kullanimlarini kolaylastirmak için küçük kaplara bosaltmalari, çocuklarin kendi orijinal kaplarinda olmayan bu tür ürünleri yanlislikla besin maddesi ya da su oldugunu düsünerek içmeleri olabilir. Sonuç olarak, ev temizliginde kullanilan korozif maddelerin çesidinin ve korozif etkilerinin her geçen gün artmasi, çocuklar için büyük tehlike olusturmaktadir. Çocuk sagliginin gelistirilmesi ve korunmasinda önemli bir role sahip olan saglik profesyonelleri, açikta satilan ürünlerin alinmamasi, bu ürünlerin içecek ve yiyecek kaplarina konmamasi, uygun alanlarda ve kilitli olarak saklanmasi, korozif madde içilmesi durumunda çocuklarin kusturulmamasi ve en yakin saglik kurulusuna basvurulmasi konusunda aileleri egitmelidir (21).