Giriş

Çocukluk çağı astımının ve alerjik solunum yolu hastalıklarının patogenezinde hamam böceği alerjisinin önemli bir yeri vardır (1). Hamam böceği alerjenleri, özellikle astım ve alerjik rinitte semptomlardan sorumlu alerjenler arasında yer alır (2-4). Hamam böceği duyarlılık sıklıkları çevresel koşullarla ilişkili olarak bölge ve ülkelere göre oldukça değişkenlik göstermektedir. Amerika’da astımlı çocuk hastalar arasında yapılan araştırmalarda duyarlılık oranları %17-41 arasında değişmektedir (5,6). Ülkemizden yapılan çalışmalarda ise astımlı çocuklarda %8-25’e dek ulaşabilen duyarlılık oranları bildirilirken, erişkin astımlı hastalarda ise genel olarak daha yüksek olarak %12,2-%39,2 arasında bildirilmiştir (7-11).

Dünya çapında yaklaşık 4000 hamam böceği çeşidi olmasına rağmen, yalnızca birkaç türü insanların yaşam alanlarında bulunmaktadır (12). En sık görülen ev içi hamam böceği türleri Alman (Blattella germanica) ve Amerikan (Periplaneta americana) hamam böcekleridir ve sırasıyla ılıman ve tropikal bölgelerde yaygın olarak bulunmaktadırlar (12). Dünyanın ılıman bölgelerinde ve Avrupa ülkelerinde alerji ile en sık ilişkilendirilen türdür (2,3). Türkiye’de de ılıman iklim nedeniyle en sık karşılaşılan hamam böceği tipi Blattella germanica’dır (8,9). Hamam böcekleri özellikle eski binalarda, sıcak, rutubetli ve besin bulunan ortamlarda bulunmaktadır. Duvar araları, çatlaklar, kalorifer petekleri, havalandırma boşlukları, banyo ve mutfak en çok yuva yaptıkları yerlerdir (12-14). Bernton ve Brown 1964’te, New York’ta yaşayan hastalar arasında hamam böceği alerjenine karşı pozitif deri testlerinin varlığını bildiren ilk araştırmacılardır (13). Hamam böceği alerjisinin astımdaki nedensel ilişkisi ise ilk kez 1979’da Kang ve ark. tarafından hamam böceği ekstratları kullanılarak astımlı hastalarda bronkokonstriksiyon yapıcı etkisi gösterilerek kurulmuştur (14). Blattella germanica alerjenlerinin ana kaynakları hamam böceği tükürüğü, dışkı, yumurta ve toz bileşenleri oluşturabilen dökülen derilerdir. Ev tozundaki hamam böceği alerjenlerinin solunması, maruz kalmanın ana yoludur ve astım ve alerjik rinit gelişimine veya semptomların tetiklenmesine yol açabilir (1,12).

Alerjenler için bölgesel epidemiyolojik veriler, o bölgedeki alerjik hastalıkların yönetilmesine ve önlenmesine yardımcı olabilir. Alerjik hastalıkların etiyolojisinde çevresel alerjenlerin önemli yer tutması nedeniyle, bu alerjenlerin çeşitliliğinin ve sıklığının belirlenmesi önemlidir. Türkiye’de çocukluk çağında hamam böceği duyarlılığı sıklığı ve hamam böceği duyarlılığı olan hastaların klinik özellikleri hakkında yapılmış az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu nedenlerle bu çalışmada, Bursa ve çevresinde atopik çocuklarda solunum yolu alerjenlerinden Blattella germanica (Alman hamam böceği) alerjen duyarlılığı görülme sıklığı ve Blattella germanica duyarlılık varlığı ile ilişkili olabilecek olası risk faktörlerinin araştırılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Alerji Bilim Dalı Polikliniği’ne 01.01.2016-30.12.2020 tarihleri arasında ilk kez başvurmuş, klinik olarak değerlendirilerek herhangi bir alerjik hastalık tanısı almış olan ve inhalan alerjenlerle yapılmış deri prik testlerinde en az bir alerjene karşı duyarlılık saptanarak atopik olarak tanımlanmış olan, 0-12 yaş arası 1382 olgu çalışmaya alındı.

Tüm hastaların yaş, cinsiyet, alerjik hastalık tanıları, tanı yaşı, semptom başlangıç yaşı, inhalan alerjenlerle deri prik test, serum total eozinofil ve total IgE düzeyi sonuçlarına ait bilgiler elektronik hasta dosya kayıtlarından elde edilerek retrospektif olarak değerlendirmeye alındı. Çalışma için Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan onay alınmıştır.

Alerjenlerle Deri Prik Testleri

Hastalara uygulanan inhalan alerjen ekstreleri ile deri prik (epidermal) testlerinde, ALK-Abello (Horsholm, Denmark) standart inhalan alerjen ekstreleri ve tek kullanımlık Stallerpoint plastik lansetler (Stallergenes, Antony, France) kullanılmıştır. Testlerde pozitif kontrol olarak histamin %0,1 (1 mg/ml) ve negatif kontrol olarak serum fizyolojik kullanılmıştır. Test sonuçları değerlendirilmesinde negatif kontrole göre 3 mm veya daha fazla kabartı tespit edildiğinde deri testi sonuçları pozitif kabul edilmiştir (15).

Çocuk Alerji Bilim Dalı laboratuvarındaki rutin deri prik testi panelinde uygulanmış olan, çalışmaya alınan tüm hastalarda tek olarak çalışılmış olan inhalan alerjenler aşağıda belirtilmiştir.

a) Hamam böceği; Blattella germanica (German cochroach-Alman hamam böceği).

b) Akarlar; Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae,

c) Çimen polenleri; Cynodon dactylon, Lolium perenne, Phleum pratense

d) Tahıl polenleri; Secale cereale, Triticum sativum,

e) Ağaç polenleri; Olea europeae, Betula verrucosa,

f) Yabani ot polenleri; Artemisia vulgaris, Plantago lanceolata,

g) Mantar sporları; Alternaria alternata, Cladosporium herbarum, Aspergillus fumigatus,

h) Evcil hayvanlar; Kedi (Felis domesticus), Köpek (Canis familiaris).

Hastalara uygulanan deri prik testi sonuçlarına göre en az bir inhalan alerjene karşı duyarlılık saptanan olgular alerjik (atopik) olarak kabul edildi. Deri prik testi sonuçları analiz edilirken ek olarak deri prik testi sonuçları alerjen gruplarına göre de gruplandırıldı. Böylece her bir alerjen grubu için o grupta yer alan en az bir alerjene karşı duyarlılık saptanması durumu o gruba ait genel duyarlılık varlığı olarak da belirlendi (akar genel duyarlılığı, çimen polenleri genel duyarlılığı, tahıl polenleri genel duyarlılığı, yabani ot polenleri genel duyarlılığı, mantar alerjenleri genel duyarlılığı gibi).

Tüm olgulara yapılan serum total IgE ölçümleri için Immulite 2000-XPİ (DPC-Diagnostik Products Corporation, Los Angeles, U.S.A.) test kitleri kullanıldı, sonuçları IU/mL olarak tayin edildi. Total eozinofil düzeyleri tayininde ise Cell-Dyn Ruby hematolojik analizör cihazı (Abbott, Illinois, U.S.A.) ile optik analiz yöntemi ile ölçüldü ve sayı/mm³ olarak sonuçlar alındı.

İstatistiksel Analiz

Değişkenler ortalama ± standart sapma değerleriyle ifade edilmiştir. Kolmogorov-Smirnov testi ile sürekli değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu incelenmiştir. Normallik testi sonucuna göre nicel verilerin karşılaştırılmasında bağımsız çift örneklem T testi veya Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Kategorik değişkenler n (%) olarak ifade edilmiş olup bağımsız değişkenler için Pearson Ki-kare testi kullanılmıştır. Analizler SPSS (IBM Corp. Released 2015. IBM SPSS Statistics for Windows, Version 23.0. Armonk, NY: IBM Corp.) programında yapılmış olup, p<0,05 istatistiksel anlamlı olarak kabul edilmiştir.

Bulgular

Çalışma grubunda yer alan olguların (n=1382) %64,1’ si erkek ve %35,9’u kız, ortalama yaşları 6,9±2,8 yıldı (1-11,9 yıl). Olguların genel özellikleri ve alerjik hastalık tanıları Tablo 1’de verilmiştir. Olguların %49,7’sinde astım, %34,5’ inde alerjik rinit tanısı mevcuttu.

Tüm atopik olgularda (n=1382) çeşitli inhalan alerjenlere karşı saptanan duyarlılık oranları Tablo 2’de verilmiştir. Hamam böceği alerjenine (Blattella germanica) genel duyarlılık oranı %2,7 (n=38) olarak saptandı (Tablo 2). Çalışma grubundaki olgularda Blattella germanica monosensitizasyonu hiçbir hastada saptanmadı. Tüm inhalan alerjen grupları içinde en yüksek oranda akar alerjenlerine (%57,7) (Dermatophagoides pteronyssinus ve/veya Dermatophagoides farinae) ve ikinci sırada ise çimen polenlerine (%28,5) duyarlılık saptandığı gözlendi (Tablo 2).

Tüm atopik olgularda (n=1382) inhalan alerjen gruplarına karşı saptanan duyarlılık oranları, yaş gruplarına göre ayrı ayrı incelendiğinde (Tablo 3); Blattella germanica duyarlılık oranlarının 0-3 yaş grubunda %2, 4-7 yaş grubunda %2,2, 8-12 yaş grubunda %4,1 oranında bulunduğu ve yaş artışı ile paralel istatistiksel olarak anlamlı olmasa da bir artış gösterdiği saptandı (p=0,129) (Tablo 3). Akar alerjenleri, çimen polenleri, tahıl polenleri, yabani ot polenleri, ağaç polenleri, mantar alerjenleri, kedi ve köpek alerjenleri duyarlılık oranlarının ise istatistiksel anlamlı olarak yaş ile paralel artış gösterdiği saptandı.

Atopik olgularda Blattella germanica duyarlılığı olan ve olmayan olguların çeşitli özellikleri karşılaştırıldığında (Tablo 4); Blattella germanica duyarlılığı olanlarda astım sıklığı (%69,4), Blattella germanica duyarlılığı olmayanlara (%49,2) göre, anlamlı olarak daha yüksek oranda görüldü (p=0,017). Blattella germanica duyarlılığı varlığında; sırasıyla çimen polenleri genel, tahıl polenleri genel, yabani ot polenleri genel, ağaç polenleri genel, mantar genel, kedi, köpek alerjen duyarlılıkları istatistiksel olarak anlamlı daha yüksek oranlarda saptandı (Tablo 4).

Blattella germanica duyarlılığı olan olgularda, alerjik hastalık tanılarına göre alerjen duyarlılıklarının dağılımı Tablo 5’de gösterilmiştir. Blattella germanica duyarlılığı astımlılarda %3,6, alerjik rinitlilerde %3, astım ve alerjik rinit birlikte olan olgularda ise %4,9 oranlarında saptandı. Alerjik rinit ve alerjik konjonktivit birlikte olan hastalarda ise %4 oranında, atopik dermatitli olgularda ise %1,3 oranında saptanmıştır.

Blattella germanica duyarlılığı varlığını etkileyebilecek olası faktörlerin tek değişkenli ve çok değişkenli lojistik regresyon analizleri Tablo 6’da verilmiştir. Çalışmaya alınan atopik olgularda cinsiyet, tanı yaşı, semptom başlangıç yaşı, serum total eozinofil ve total IgE düzeyi, alerjik hastalık tanıları, diğer inhalan alerjen duyarlılıklarının Blattella germanica duyarlılığı üzerindeki olası etkileri incelendiğinde; çok değişkenli (multivariate) analizde köpek duyarlılığının (OR=0,016, %95GA=0,016-0,54, p=0,008) Blattella germanica duyarlılığını azaltıcı yönde ilişkili olduğu saptandı.

Tartışma

Atopik bireylerde ve astım, alerjik rinit, alerjik konjonktivit gibi alerjik hastalıklarda duyarlanmaya neden olan alerjenler sıklıkla inhalan alerjenlerdir. Astım ve alerjik rinitte, ev tozu akarları, polenler, küf mantar sporları, evcil hayvanlar ve hamam böceği alerjenleri semptomlardan sorumlu alerjenler olarak görülmektedir (2,16). En sık görülen iç ortam alerjenleri ev tozu akarları, mantar sporları, evcil hayvanlar ve hamam böceğidir (5,16). Dış ortamda ise en sık polenler ve mantar sporları, atopik bireylerin semptomlarını en çok tetikleyen başlıca etkenlerdir. Bitki polenleri içinde ise çimen, ağaç ve yabani ot polenleri başlıca sorumlu alerjenlerdir (16,17). Bu çevresel alerjenlere duyarlılıkların belirlenerek bunlara yönelik gerekli tedbirlerin alınması ve uygun tedavilerinin verilmesi alerjik hastalıkların tedavisinde önemli yer tutmaktadır.

Hamam böceği gibi iç ortam alerjenlerine karşı duyarlılık, dünya çapında düşük sosyoekonomik seviyedeki kentsel popülasyonlarda astım ve diğer alerjik hastalıkların gelişimi için önemli risk faktörlerinden biridir (18,19). Az havalanan ılık ve nemli alanlar, iç ortam alerjenleri için uygun bir ortam oluşturmaktadır (20). Türkiye’de ve dünyada yapılan farklı çalışmalarda hamam böceği duyarlılık prevalansı ve duyarlılıktan sorumlu olan hamam böceği cinsi bölgeden bölgeye farklılıklar gösterebilmektedir. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gibi ılıman, serin ve kuru iklimlerin yaşandığı bölgelerde Alman hamam böceği (Blattella germanica) sık görülürken, daha büyük boyutlarda olan Amerikan hamam böceği (Periplaneta americana) tropikal sıcak ve nemli iklimlerde (örneğin Tayvan, Brezilya ve Tayland vb.) yaygındır (21). Sıklıkla bu iki tür, özellikle de Blattella germanica, hamam böceği alerjisi araştırmalarının büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Hamam böceği türlerinden Blattella germanica ve Periplaneta americana alerjenleri arasında dikkate değer yüksek oranlarda çapraz duyarlılık mevcut olduğu bilinmektedir (3,4,9,22,23). Blattella germanica ve Periplaneta americana alerjenlerinde bazı homolog gruplar arasında önemli derecede homoloji ve değişken IgE çapraz reaktivitesi olduğu tespit edilmiş, örnek olarak Periplaneta americana major alerjeni olan Per a 1 ile, Blattella germanica alerjeni Bla g 1 arasında çapraz reaktivitenin mevcut olduğu gösterilmiştir (3,4).

Hamam böceği alerjenlerine karşı duyarlılık saptanma oranlarının ülke ve bölgelere göre büyük farklılıklar gösterdiği bildirilmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde, 1286 astım tanılı çocukta Alman hamam böceği duyarlılığı %36 olarak saptanmıştır (5). Güney Doğu Asya bölgesinde 3 ayrı ülkeden hamam böceği duyarlılığı sonuçlarının karşılaştırıldığı bir çalışmada, ortaokul çağındaki astımlı olgularda ülkelere göre %25,7-35,9 arasında değişen oranlarda hamam böcekleri (Blattella germanica, Periplaneta americana ve Blattella orientalis karışımı ile deri testleri yapılmış) duyarlılığı bulunmuştur (24). Japonya’da astımlı çocukların katıldığı bir çalışmada Blattella germanica’ya %29,4, Periplaneta japonica’ya %15,7 oranında duyarlılık saptanmıştır (25). Avrupa kıtasında ve ülkemizde ise duyarlılık oranları daha düşük saptanmıştır. İtalya’da atopik çocuklar arasında duyarlılık oranı %13 iken Norveç’te bu oran %7,5 bulunmuştur (26,27). Türkiye’de çocukluk çağında hamam böceği duyarlılığı sıklığı ve hamam böceği duyarlılığı olan hastaların klinik özelliklerine odaklanarak yapılmış az sayıda çalışma bulunmaktadır, mevcut verilerin çoğunluğu alerjik hastalıklarda çeşitli alerjen duyarlılıkları araştırılırken hamam böceği sonuçlarının da bildirilmesi şeklindedir. Türkiye’de en sık karşılaşılan hamam böceği tipi Blattella germanica olması nedeni ile çalışmalarda daha çok Blattella germanica duyarlılığı üzerinde durulmuştur (17). Türkiye’de ülkenin farklı şehirlerinden yapılan çalışmalarda genel olarak erişkin yaş grubunda daha yüksek oranlarda hamam böceği duyarlılığı bildirilmiştir. Mungan ve ark. tarafından Ankara’da erişkinlerde yapılan bir çalışmada astımlı olgular arasında ev tozu akarı duyarlılığının ardından ikinci sıklıkta %25,7 oranında Blattella germanica duyarlığı saptanırken, çalışmada tüm atopik olgular içinde ise %41 gibi yüksek oranda Blattella germanica’ya karşı duyarlılık tespit edilmiştir (28). Yine ülkemizden erişkin astımlı olguların değerlendirildiği İzmir’de yapılan bir çalışmada olguların %39,2’ sinde Blattella germanica’ya duyarlılık saptanmıştır (11). Çocukluk çağında yapılan çalışmalarda ise; Bursa iline yakın coğrafik bölge ve benzer iklim koşullarına sahip İstanbul’da Blattella germanica, Periplaneta americana ve Blattella orientalis karışımı ve Eskişehir’de Blattella germanica ile yapılan çalışmalarda hamam böceği duyarlılıkları sırasıyla %7,4 ve %4,7 olarak saptanmıştır (29,30). İstanbul’da alerjik rinitli (%49,2’sinde ek olarak astım mevcut) 2-18 yaş arası 2822 olguda yapılmış alerjen duyarlılığı tarama çalışmasında ise Blattella germanica duyarlılığı %5,6 saptanmıştır (31). Literatürdeki çalışmalarda bölge, yaş grubu, seçilen populasyon ve populasyondaki olguların alerjik hastalık tanılarının dağılımı (astım, alerjik rinit veya atopik olgular vb.) gibi farklılıklar; değişik oranlarda sonuçlar bulunmasıyla ilişkili görünmektedir. Elazığ’da alerjik astımlı (%55,8’inde alerjik rinit eşlik eden) 5-18 yaş arasındaki 786 çocukta Blattella germanica duyarlılığı %8,3 oranında bildirilmiştir (10). Edirne’de 4-17 yaş arası 539 atopik çocuk hastada duyarlılık %2,2 oranında ve çalışmamızla çok benzer oranda saptanmıştır (32). Ankara’da hamam böceği duyarlılığına odaklı olarak yapılan bir çalışmada 7,5-13,5 yaşlarında toplam 1513 atopik çocuk hastada %25,4 oranında Blattella germanica duyarlılığı bulunmuş, ayrıca çalışmamız sonuçlarına benzer şekilde, astım ve alerjik riniti birlikte var olan daha büyük yaştaki çocuklarda daha yüksek oranda hamamböceği duyarlılığı tespit edildiği bildirilmiştir (9). Sunulan çalışmamıza benzer şekilde hamam böceği duyarlılığı olanlarda astım görülme oranı %73,2, olmayanlarda astım oranı ise %64,4 olarak bildirilmiştir (9). Ankara’da aynı merkezde yapılan başka bir çalışmada ise tekrar eden alerjik solunum semptomları şüphesi olan 2-18 yaş arası 2547 çocukta inhalan alerjenlerle yapılan deri testleri ile %35,1’inde atopi saptanmış, Blattella germanica duyarlılığı %1,6 oranında bulunmuş, 2-5 yaş grubunda %0,7, 6-11 yaş grubunda %2,1, 12-18 yaş grubunda ise %2,4 bulunmuştur. Atopik olgularda ise %4,6 oranında Blattella germanica duyarlılığı saptanmıştır (33). Ankara’da yapılan başka bir çalışmada ise astım tanısı ile takip edilen 7,4-12,2 yaşlarında 236 çocukta Blattella germanica duyarlılığı sunulan çalışma sonuçlarımıza çok benzer şekilde %2,5 oranında bulunmuş, astımlılarda % 4,2, astım+alerjik rinitlilerde ise %1,9 oranlarında bildirilmiştir (34). Bursa bölgesinde bu konuda geniş bir atopik çocuk populasyonunda yapılan bu çalışmamızda ise atopik çocuklarda Blattella germanica duyarlılığı %2,7 oranında bulunmuştur. Çalışmalardaki hamam böceği duyarlılık oranlarındaki heterojenitenin ve bizim çalışmamızdaki duyarlılık oranının biraz daha düşük olmasının muhtemel nedenlerinin; seçilen çalışma populasyonu, olguların yaş grubu, çalışmanın yapıldığı bölgenin coğrafi yapısı, iklim koşulları ve bireylerin sosyoekonomik düzeyleri veya ev içi yaşam koşullarının etkileri ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür (23).

Çalışmamızda hamam böceği duyarlılığı dışında diğer sık rastlanan alerjenlere karşı duyarlılık oranları deri prik testleri ile araştırılmıştır (Tablo 2). Olgularda saptanan en sık iç ortam alerjeni ev tozu akarı (%57,7) iken en sık saptanan dış ortam alerjeni ise çimen polenleri (%28,5) olmuştur. Çalışmamızda Blattella germanica duyarlılığı değerlendirmeye aldığımız akar, çimen polen, tahıl polen, ağaç polen, mantar, yabani ot polen, kedi ve köpek alerjenlerinden sonra daha az sıklıkta saptanan alerjen türü olmuştur. İstanbul’da 2-18 yaş arası 2822 olguda yapılmış alerjen duyarlılığı tarama çalışmasında da çalışmamıza benzer inhalan alerjen duyarlılıkları bildirilmiştir (31). Kalyoncu ve ark.’larının Türkiye’de yaptıkları çok merkezli çalışmada erişkin atopik hastalarda hamam böceği duyarlılığının sıklığı ev tozu akarı ve polen duyarlılığından sonra üçüncü sıklıkta bulunmuştur (7). İnhalan alerjenlere duyarlılık oranları ile ilgili çalışmaların yapıldığı yaş grubu, bölge ve çevresel farklılıklara (coğrafya, iklim koşulları, bitki örtüsü, bireylerin yaşam koşulları vb.) bağlı olarak farklı sonuçlar görülebileceği bilinmektedir. İnhalan alerjenler ve hamam böceği duyarlılıklarının çocukluk çağında yaş ile birlikte artış gösterdiği bildirilmektedir (33). Hamam böceği (Blattella germanica, Periplaneta americana karışımı) duyarlılaşması için risk faktörlerinin değerlendirildiği ABD’de yapılan bir çalışmada da 11 yaş ve üzeri hastalarda duyarlanmanın daha sık olduğu tespit edilmiştir (35). Çalışma grubumuzdaki tüm olgularda yaşın ilerlemesi ile birlikte Blattella germanica ve diğer tüm inhalan alerjenlere karşı duyarlılık oranlarında artış saptanmıştır, ancak muhtemelen Blattella germanica duyarlı olguların toplam sayısı az olduğu için hamam böceği duyarlılığındaki yaş artışına paralel artış istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.

Hamam böceği alerjisi, duyarlı bireylerde düşük yoğunlukta alerjene kronik maruz kalmanın bir sonucu olarak astım gelişimi için önemli bir sağlık sorunu olabilmektedir (12). Hamam böceği duyarlılığı olan özellikle astımlı hastalarda hastalığın daha ağır seyredebildiği ve steroid bağımlılığının daha sık oluşabildiği bilinmektedir (2,36-38). Çalışmamız verilerinde de Blattella germanica duyarlılığı olan ve olmayan gruplar karşılaştırıldığında; Blattella germanica duyarlılığı olanlarda astım (%69,4) istatistiksel olarak daha yüksek oranda saptanmıştır. Ülkemizde solunum yolu alerjileri olan çocuklarda hamam böceği duyarlılığının %15 oranında tespit edildiği bir çalışmada astımlı çocukların %14,7’sinde, alerjik riniti olanların %9,6’sında, astım ve alerjik rinit birlikteliği olan hastaların %19,7’sinde hamam böceği (Blattella germanica ve Periplaneta americana) duyarlılığı saptanmıştır (39). Bu çalışma sonuçları ile benzer bir eğilim sunulan çalışmamızda da görülmüş olup; astım ve alerjik rinitli olgularda, astım ve alerjik rinit birlikte olan olgularda Blattella germanica duyarlılığı daha yüksek oranlarda saptanmıştır (Tablo 5). Hamam böceği duyarlılık görülme sıklığı oranları iklim, çevresel, sosyoekonomik koşullarla ilişkili olarak bölgelere göre oldukça değişkenlik gösterebilmektedir.

Alman hamam böceğinin (Blattella germanica) ve Amerikan hamam böceğinin (Periplaneta americana) bugün için bilinen 12 farklı yapı ve işleve sahip alerjeni (Bla g 1-12) (Per a 1-12) bulunmaktadır (38). Tropomyosin (Per a 7, Bla g 7) allerjeni akar, karides, kabuklular, yumuşakçalar ve parazitlerin yapısında bulunan bir alerjen bileşenidir ve aynı zamanda Alman hamam böceğindeki major alerjenlerden (Bla g 7) biridir (12). Ascaris lumbricoides gibi parazitlerin de yapısında bulunan tropomyosinin akar ya da hamam böceği tropomyosinine benzerliğinden dolayı Ascaris enfeksiyonunun astım gelişme riskini artırabileceği gösterilmiştir (12,40). Yapılan çalışmalar ve meta-analizler benzer çapraz reaksiyon ile akar duyarlılığının hamam böceği duyarlılığı olan bireylerde anlamlı oranda yüksek olduğunu göstermektedir (1,28,38,39). Aynı zamanda Blattella germanica grup-4 (Bla g 4) alerjeni kedi, köpek, fare, inek, at gibi memelerin yapısında bulunan lipokalin alerjeni ile %10-20 oranında benzerlik göstermektedir (1,22). Çalışmamızda ise alerjen duyarlılıklarının Blattella germanica duyarlılığı üzerindeki etkileri değerlendirildiğinde köpek duyarlılığının Blattella germanica duyarlığı riskini azalttığı tespit edilmiştir. Akar duyarlılığı varlığı ile Blattella germanica duyarlılığı varlığı arasında bir ilişki saptanmaması çalışma populasyonumuzda Blattella germanica duyarlılığı saptanan oranın görece düşük olmasına bağlı olabileceği düşünülmüştür. Hamam böceği duyarlılığı gelişimine etki eden olası risk faktörlerinin belirlenmesi için daha fazla sayıda duyarlı hasta içeren prospektif çalışmalara ihtiyaç vardır.

İç ortam alerjenlerine düşük seviyelerde kronik maruz kalma, duyarlı bireylerde alerjik semptomların gelişmesine ve ardından hastalık alevlenmelerine yol açabilir. Hamam böceği alerjenlerine maruz kalmayı azaltmaya yönelik önlemler, alerjik semptomların kontrol altında tutulabilmesine katkıda bulunabilse de, özellikle düşük sosyoekonomik koşullarda şehir içi bölgelerde bunların sürdürülmesi zor olabilmektedir. Astım, alerjik rinit, alerjik konjonktivit gibi solunum yolu alerjik hastalıkları tablosu olan ve özellikle yıl boyu yakınmaları olan hastalarda deri prik testleri esnasında, hamam böceği alerjen ekstraktlarının standart test paneline eklenmesinin gerekli olduğu düşünülmüştür.

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Geniş bir atopik çocuk populasyonunda yapılan bu çalışmada hamam böceği duyarlılığı araştırılırken, ülkemizde yaygın tür olarak görüldüğü bildirilen ve bu nedenle çocukluk yaş grubunda en sık alerjen duyarlılığına yol açtığı bildirilen Blattella germanica alerjeni kullanılmıştır. Bu çalışmanın tek bir merkeze başvurmuş olan hastalar arasında yapılmış olması bir kısıtlılık olarak belirtilebilir.

Sonuç

Bursa bölgesinde geniş bir atopik çocuk populasyonunda ilk kez yapılan bu çalışmada, Blattella germanica duyarlılığı sıklığı tüm çalışma populasyonunda %2,7 bulunurken, 8-12 yaş grubunda ise %4,1 bulunmuştur. Blattella germanica duyarlılığı oranlarının çocuklarda yaş artışı ile paralel genel bir artış eğilimi göstermiştir (p=0,129). Ek olarak Blattella germanica duyarlılığı astım ve alerjik rinit birlikteliğinde daha yüksek oranda (%4,9) görülmektedir. Blattella germanica duyarlılığı olan hastalarda astım görülme oranı, duyarlılık olmayanlara göre daha sık bulunmuştur. Köpek duyarlılığı varlığının Blattella germanica duyarlılığı görülme riskini azaltıcı yönde etki ettiği görülmüştür. Blattella germanica monosensitizasyonu hiçbir hastada görülmez iken, Blattella germanica duyarlılığı olan hastalarda diğer alerjen duyarlılıklarının hamam böceği duyarlılığı olmayanlardan daha sık görülmesi, Blattella germanica duyarlılığının polisensitize hastalarda daha yaygın görüldüğünü düşündürmektedir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma için Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan onay alınmıştır.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.