Epidemiyoloji bir hastaligin toplumdaki dagilimini ve bulgularinin sikliginin arastirilmasi çalismalaridir. Hastaligin degisik insan toplumlarinda ve alt gruplarinda degisik zamanlarda arastirilmasi ile neden olan faktörler hakkinda bilgi edinilebilir.Rinitin global bir saglik problemi olup dünya nüfusunun %10-25’ini etkiledigi ve prevalansin artma egiliminde oldugu bilinmektedir. Degisen yasam kosullari, çevre ve hava kirliligi çocukluk döneminde geçirilen enfeksiyonlarin, hastalarin giderek daha çok kapali ortamlarda yasam, sigara içimi, diyet aliskanliklarindaki degisiklikler ve bazi genetik faktörlerin bu farkliliktan sorumlu olabilecegi düsünülmektedir.Çocuklarda ve eriskinlerde pek çok nedenle rinit ortaya çikar; ancak olgularin yaklasik olarak %50’sinde neden alerjiktir. Alerjik rinit nazal mukozanin IgE araciligiyla gelisen inflamatuvar bir hastaligidir. En önemli semptomlari burun akintisi, burun tikanikligi, hapsirma ve burunda kasinti olup kendiliginden veya tedavi ile düzelme özelliklerine sahiptir. Rinit semptomlarina siklikla konjonktivite iliskin belirtiler de eslik edebilmektedir.Alerjik rinit sik görülmekle birlikte pek çok çalisma doktor tanili rinite dayali oldugundan prevalans oldugundan düsük bildirilmektedir. Anket formlari ve telefon görüsmelerine dayandirilan çalismalar daha gerçege yakin rakamlari yansitmaktadir. Yine pek çok epidemiyolojik çalisma yakinmalarinin daha kolay fark edilmesi nedeniyle mevsimsel alerjik rinit (MAR) üzerinde yapilmistir. Perenneal alerjik rinit (PAR) ise yakinmalarin kronik sinüzit, sik üst solunum yolu enfeksiyonu ve vazomotor rinit ile karismasi sonucu ayirici tanida ve gerçek prevalansin saptanmasinda güçlüge yol açmaktadir.Ülkemizde rinit ile ilgili epidemiyolojik veriler çok ayrintili degildir. Yapilan arastirmalar genellikle yerel nitelikte olup, çogu sehirlerde ve tek merkezli olarak yapilmistir. Metod farkliliklari nedeniyle sonuçlari birbirleriyle karsilastirmak kolay degildir. Dünyada ve Türkiye’de astim ve diger alerjik hastaliklarin durumunu özetlemeden önce verilen rakamlari daha iyi yorumlamak için öncelikle bazi epidemiyolojik terimlerin açiklanmasinda yarar vardir. Epidemiyolojik çalismalarda bir toplumdaki astim ve alerjik hastaliklarin sikligini tanimlayan parametreler vardir.a-Simdiki prevelans (current veya point); çalismanin yapildigi anda toplumda bulunan astimli hastalarin oranidir.b-Periyodik prevalans; belli zaman araliginda (genellikle son 12 ay) astim görülme yüzdesidir.c-Yasam boyu prevalans (cumulative); incelenen toplumda hayatin herhangi bir döneminde astim tanisi alanlarin yüzdesidir.Çocuklardaki arastirmalar kabaca dört grupta toplanabilir. Bunlardan üçü standart çalisma protokolleri (Ulusal Alerji Dernegi, Abeg ve ISAAC protokolü) ile yapilanlar olup bunlar disinda kalanlari ayri bir grup olarak toplamak mümkündür.International study of asthma and allergy in childhood (ISAAC), astim ve diger alerjik hastaliklarla yapilan epidemiyolojik arastirmalara bir standart getirmistir. Ayrica arastirmalarin degerini çok arttirmistir.

ISAAC fazlari

Faz 1. Tanimlanan popülasyonda astim ve alerjik hastaliklarin prevalansini ve ciddiyetini degerlendirmek için planlanmistir.Faz 2. Faz 1’in bulgularina göre akla gelen muhtemel etyolojik faktörleri arastirmak için yapilmistir.Faz 3. Prevalansdaki degisimi degerlendirmek için Faz 1’in tekrari olarak 5 yil veya daha uzun süre sonra yapilmasi planlanmistir.Böylece dünyada bir çok ülkeden elde edilen prevalanslarin karsilastirilmasi mümkün olmustur. Ülkeler ve toplumlar arasindaki genetik ve çevresel farkliliklarda hastalik ile ilgili öne sürülmüs olan faktörlerin daha iyi arastirilmasina yardimci olmaktadir.Astim ve alerjik hastaliklarin prevalansi sanayilesmis bati toplumlarinda gelismekte olan ülkelere nazaran çok daha fazladir.Dünya toplumlarindaki çocukluk yas grubunda astim ve diger alerjik hastalik prevalansini arastiran pek çok çalisma yapilmistir. Bunlardan toplumlar arasindaki farklari ortaya koymayi basaran en kapsamli çalisma ISAAC Faz 1 çalismasidir. Bu çalismada 56 ülkeden 13-14 ve 6-7 yas grubundan 450.000 den daha fazla çocuk yer almistir. Astim prevalansi açisindan merkezler arasinda 20 kata varan farkliliklar saptanmistir. En yüksek prevalans Ingiltere’de, Yeni Zelanda ve Avustralya’da saptanmis, bunu ABD merkezleri takip etmekte idi. En düsük prevalanslar Dogu Avrupa ülkeleri, Endonezya, Yunanistan, Çin,Tayvan, Özbekistan, Hindistan ve Habesistan’da bulunmustur.Ayni çalismada alerjik rinokonjonktivit semptomlarinin prevalansi 6-7 yasinda % 0.8-14.8 ve 13-14 yasinda ise % 1.4-39.7 bulunmustur. ISAAC Faz 1’den bes yil sonra bu hastaliklara ait semptomlarin prevalanslarindaki degisiklikleri gözlemek amaci ile çalisma tekrar edilmis. ISAAC Faz 3 çalismasi için 2002-2003 yillari arasinda 37 ülkeden 66 merkezden, 6-7 yaslarindaki 193.404 ve 13-14 yaslarindaki 304.579 çocuk çalismaya alinmis, alerjik rino konjonktivit prevalansi % 2.2-45.1 arasinda bulunmustur. Birçok merkezde oranlarda artis oldugu bildirilmistir. ISAAC çalismalarina ek olarak çocuk ve adölesanlardaki astim, alerjik rinokonjonktivit ve egzema semptomlarinin prevalanslarindaki degisimlerin degerlendirildigi benzer yöntemlerin kullanildigi diger çalismalarda da Norveç’teki Troms ve Finnmark ilçelerinde semptom prevalanslarinda farkli degisimler gözlenmistir. Dogu ve güneybati Almanya’da astim alerjik rinit ve IgE prevalanslarinda farklilik saptanmamistir. Bununla birlikte Dogu Almanya’da yapilan baska bir çalismada alerjik rinit semptom prevalansi artmis astim ve egzema prevalansi ise artmamistir. Ingiltere Aberdeen’de egzema ve alerjik rinit prevalansi artarken astim prevalansi aynen kalmistir.Ülkemizde standart çalisma protokolleri ile yapilmis astim ve rinit ile ilgili prevalans çalismalari Tablo 1,2,3’te belirtilmistir.Ülkemizde konu ile ilgili ilk arastirma 1966-67 yillarinda Ankara’da çocuklar üzerinde yapilmistir. %41.6’sinda perennial alerjik rinit saptanmistir. Hastalikta tani kriterlerinin degismesi ile daha sonraki çalismalarda bu kadar yüksek oranlar bildirilmemistir. Ankara’da 1992 yilinda yapilan bir çalismada bir ilkokuldaki 1226 ögrenciye ayrintili anket formu ile arastirma yapilmis, evde sigara içen ebeveyn olmasi, evde hayvan beslenmesi risk faktörleri olarak belirlenmistir. Bu çalismada son bir yildaki rinit prevalansi %15.4 olarak bulunmustur. 1994’de Edirne’de 7-12 yas arasi 5412 çocukta yapilan bir arastirmada da rinitin kümülatif prevalansi %12.3, simdiki prevalansi %4.5 olarak belirlenmis, ailede atopi öyküsü en önemli risk faktörü olarak belirtilmistir. Ankara’daki epidemiyolojik arastirma 1997’de ayni metot ile tekrarlanmis, rinitin yasam boyu kümülatif prevalansinda anlamli bir azalma saptanmistir. Bu azalma son bes yilda alerji ve alerjik rinit ile ilgili genel bilgilerin artmasi, önceden alerjik diye degerlendirilen birçok durumun alerjik olmadiginin anlasilmasi ile açiklanabilir. ISAAC yöntemi ile yurdumuzun çesitli bölgelerinden bildirilen çocukluk dönemi rinit prevalansi sonuçlarinda, Bursa’da 13-14 yaslarindaki çocuklarda %15 kümülatif prevalans bulunmustur.1994 yilinda Hacettepe Üniversitesi’ne yeni kayit yaptiran 4600 ögrenciye dagitilan European Community Respiratory Health Survey anket formu dagitilmis, mevsimsel alerjik rinit erkeklerde %5.7, kizlarda %6.9, perennial rinit ise erkeklerde %1.4, kizlarda ise %1.7 olarak saptanmistir.1999’da Hacettepe Üniversitesi ögrencilerinde çalisma ayni metot ile tekrarlanmis, rinit prevalansi belirgin olarak artmistir (Mevsimsel rinit erkeklerde %12.7, kizlarda %14.5, perennial rinit erkeklerde %1.9, kizlarda %2.5). Ev içinde beslenen hayvan orani ve sigara kullanma aliskanligindaki artmanin alerjik hastaliklarin prevalansinda artmaya neden oldugu belirtilmistir. Ülkemizde ISAAC protokolü ile yapilan en genis ve çok merkezli çocukluk dönemi astim epidemiyolojik arastirmasi Türktas ve arkadaslari tarafindan 27 ilin kent ve kirsal kesiminde 46813 çocukta yapilmistir. Astimin kümülatif prevalansi %14.7 ve doktor tanili astim prevalansi da %0.7 bulunmustur. Kisisel ve ailesel atopi öyküsü en önemli risk faktörü olarak belirlenmistir. ISAAC protokolünün uluslararasi ISAAC grubu ile baglantili olarak Türkiye’de ilk uygulanmasi 1999-2000 yillari arasinda Ankara’da gerçeklesmistir. 9-11 yas arasi 3041 ögrenciye anket doldurulmus ve deri testi yapilmis, random seçilen 333 çocuga brons provokasyon testi yapilmistir. Bu çalismada son bir yilda wheezing %11.5, doktor tanili astim %6.9 olup deri testi ile atopi %20.6, brons hiperreaktivitesi orani %22 bulunmustur. Ülkemizde son yillarda yapilan çalismalarda, Bölümümüz tarafindan Izmir’de1992-1993 yillarinda yapilan 6-13 yaslari arasinda 3152 ögrencinin katildigi ISAAC Faz 1 çalismasinda kümülatif astim prevalansi 4.9, alerjik rinit ve atopik dermatit prevalanslari ise sirasiyla % 6.3 ve %13.6 bulunmustur. Ailedeki atopi öyküsü bronsiyal astmali hastalar için bir risk faktörü olarak bulunmustur. 10 yil sonra ayni bölgede 9-11 yas grubunda ISAAC Faz 2 çalismasi yapildi. 1217 anket degerlendirilmeye alindi. 1098 çocuga fizik muayene ve epidermal deri testi yapildi. Kümülatif astim prevalansi %15.9, alerjik rinit ise %17 olarak saptandi. Kümülatif astim prevalansi için erkek cinsiyet, annede atopik hastaliklardan birinin varligi ve bireysel atopi risk faktörü olarak bulundu. Kümülatif rinit prevalansi için ise ev içinde rutubetin bulunmasi, anne ve/veya babada alerjik hastaliklardan birisinin varligi ve bireysel atopi risk faktörü olarak saptandi. Bu veriler son 10 yil içinde Izmir ili çocuklarinda astim prevalansinda 3 kattan fazla artis oldugunu göstermektedir. Tanaç ve arkadaslari tarafindan Ege bölgesinde çocukluk yas grubunda yapilmis iki çalismada 1993-1994 yillarinda astim ve rinit sikligi %3.8, %4.6 iken 2001-2002 yillarinda % 6.4 ve % 13.6 olarak bildirilmistir. % 2.6 oraninda artis oldugu belirtilmistir.Kuyucu ve arkadaslari tarafindan yapilan, Türk çocuklarinda rinitin epidemiyolojik karakteristiklerinin belirlendigi ISAAC Faz 2 çalismasinda, 9-11 yaslarinda 2774 okul çocugunun katildigi çalismada alerjik hastaliklar ve risk faktörleri hakkinda anket çalismasi ve deri prik test yapilmis. 350 çocuga da hipertonik salin ile bronkoprovakasyon yapilmis, rinit, su anda rinit ve mevsimsel rinit prevalansi sirayla %36.3, %30.6, % 8.3 olarak belirlenmistir. Ailede atopi öyküsü, yasamin ilk yilinda evde nem ve mantar sporlarinin bulunmasi, gaz sobasi ile isinma rinit için risk faktörleri olarak bulunmustur.Önes ve arkadaslarinin yaptigi diger çalismada da 1995 ve 9 yil sonra 2004 yilinda ayni yas grubunda ve ayni metotla (ISAAC) yapilan iki çalismada vizingin yasam boyu prevalansi % 15.1’den %25.3’e, 12 aylik vizing prevalansinin % 8.2’den %11.3’e, astim prevalansinin %9.8’den %17.8’e yükseldigi görülmüstür. Hem 1995, hem de 2004’de astim aile öyküsü, hekim tanili egzema, hekim tanili besin alerjisi, sik otit, sinüzit astim için yüksek risk olarak saptanmistir.Ayni grubun okul çocuklarinda alerjik rinit prevalansi ve risk faktörlerini belirlemek için yaptigi diger çalismasinda da hekim tanili alerjik rinit prevalansi %7.9 bulunmustur. Atopik aile öyküsü, sik solunum yolu enfeksiyonu, yasamin ilk yilinda antibiyotik kullanimi, evde kedi olmasi, nemin bulunmasi alerjik rinit için artmis risk faktörü olarak saptanmistir.Anlar ve arkadaslarinin Samsun’da çocuklarda (n= 1310) alerjik hastaliklarin prevalansini saptamak için yaptigi çalismada vizing ve su andaki vizing prevalansi %21 ve %14 bulunmustur. Doktor tanili astim prevalansi ise % 2.3 saptanmistir.Sonuç olarak; rinit ve diger alerjik hastaliklar Türkiye’de önemli bir saglik problemi olarak görülmektedir. Bu nedenle epidemiyoloji ile ilgili daha ayrintili çalismalara gereksinim vardir.